Są to najczęściej kleje lub proszki służące do ich mocowania, tabletki czyszczące czy też specjalistyczne pasty przeznaczone do higieny jamy ustnej oraz samej protezy. Część pacjentów, dokonując tego rodzaju zakupów, skarży się jednak na dolegliwości związane z korzystaniem z protezy. Są to najczęściej różnego typu urazy mechaniczne, powstające wskutek niewłaściwego doboru protezy lub jej nieprawidłowego noszenia. Możliwe jest także występowanie infekcji o podłożu bakteryjnym czy grzybiczym, szczególnie w przypadku niezachowania właściwej higieny lub u pacjentów z cukrzycą. Wymienione powyżej dolegliwości sprawiają naszym pacjentom znaczne trudności, zarówno w codziennym funkcjonowaniu (jedzenie, picie, mówienie), jak i w samym noszeniu protezy. Często pojawiają się oni w aptece, prosząc o rekomendację preparatu, który mógłby złagodzić lub wyleczyć ich problem. Jak możemy pomóc im w takim przypadku?

Tak zwane stomatopatie protetyczne to zmiany błony śluzowej jamy ustnej o charakterze procesu zapalnego. W ich powstawaniu za najbardziej istotne czynniki uważa się urazy mechaniczne związane ze stosowaniem protez stomatologicznych oraz infekcje grzybicze, które same w sobie również mogą być wynikiem urazu mechanicznego. Występowanie stomatopatii protetycznych jest zjawiskiem narastającym, a częstość występowania problemu wśród pacjentów użytkujących protezy płytowe ocenia się w Polsce na około 40%. Częściej występują one u kobiet [1].

Wspomniane powyżej urazy mechaniczne są najczęściej wynikiem złego przylegania uzupełnienia protetycznego do błony śluzowej jamy ustnej, co może być wynikiem niewłaściwego ustalenia centralnego zwarcia. Brak stabilizacji protezy na podłożu powoduje z kolei jej przemieszczenia boczne i przednio-tylne, prowadząc do regularnych uszkodzeń błony śluzowej. Inną przyczyną urazów jest szorstkość protezy od strony śluzówki – może ona doprowadzić do przerwania ciągłości błony śluzowej, co stanowi potencjalne wrota zakażenia między innymi dla grzybów z rodzaju Candida.

Poza urazami mechanicznymi, stomatopatie protetyczne wynikają też niekiedy z zakażeń grzybiczych. Wywołane są one najczęściej przez grzyby drożdżopodobne ze szczepu Candida. W warunkach fizjologicznych występuje on w jamie ustnej i nie wywołuje zakażenia. W wyniku działania czynników predysponujących dochodzi jednak do patologicznego namnażania się grzybów drożdżopodobnych [1]. Akrylowa proteza stwarza dogodne warunki do kumulacji płytki. Duża wilgotność, wyższa temperatura i porowatość tworzywa sprawiają, że zakażenie materiału protezy następuje bardzo szybko. Dodatkowo, zauważono, że gatunek będący najczęstszą przyczyną zakażeń -Candida albicans- tuż po kontakcie z powierzchnią polistyrenową i poliakrylową protezy wykazuje zwiększoną ekspresję genów odpowiedzialnych za zwiększenie biomasy biofilmu oraz związanych z nabywaniem lekooporności [2].

Warto dodać, że protezy zębowe sprzyjają tworzeniu płytki protezowej. Ta z kolei stwarza idealne warunki do rozwoju grzybów i bakterii. Sprzyja temu duża wilgotność jamy ustnej, podwyższona temperatura (do 40°C) oraz brak możliwości samooczyszczania się. Gromadzenie się płytki na protezie prowadzi natomiast do spadku pH błony śluzowej oraz zmniejszenia właściwości obronnych śluzówki jamy ustnej [1,2].

W związku z powyższym, noszenie protezy zębowej powinno sugerować pacjentowi zwrócenie szczególnej uwagi na higienę jamy ustnej. Zalecenia odnośnie mycia protez po każdym posiłku oraz ich dezynfekcji przynajmniej raz na tydzień muszą być bezwzględnie przestrzegane przez pacjentów. Ważna jest również tzw. przerwa nocna. Na czas około 6-8 godzin protezy powinny być zdejmowane, najczęściej na noc i po umyciu przechowywane w suchym pojemniku. Pozwala to na regenerację tkanek podłoża [1].
Zachowanie zasad higieny nie zawsze wystarcza jednak, aby uniknąć dolegliwości związanych z noszeniem protezy. Bardzo często nie są one skutkiem niewłaściwego zachowania pacjenta, co samej obecności uzupełnienia protetycznego.

Warto dopytać pacjenta gdy kupuje preparaty do mocowania protezy, czy nie odczuwa bólu lub dyskomfortu w jamie ustnej.
W sytuacji, gdy pacjent skarży się na ból, ucisk czy podrażnienie śluzówki jamy ustnej, powinniśmy zaproponować mu wizytę u lekarza stomatologa, który sprawdzi co jest przyczyną dolegliwości i zmian. Zwykle problem wynika z niedopasowania protezy lub jej niewłaściwego noszenia, jednak czasami przyczyna może okazać się poważna i wymagać głębszej diagnostyki.

Leczenie aft i zmian w jamie ustnej ma na celu:
• łagodzenie bólu
• ochronę zmian przed zakażeniem
• wspomaganie gojenia uszkodzonych tkanek.

Farmaceuta może zaproponować działające objawowo preparaty łagodzące, chroniące przed bólem i sprzyjające regeneracji śluzówki. Środki przeznaczone do leczenia aft i innych zmian w obrębie jamy ustnej powinny wyróżniać się kilkoma cechami. Przede wszystkim muszą charakteryzować się właściwym podłożem zapewniającym adhezyjność do błony śluzowej, odpowiednim stężeniem substancji czynnych, brakiem właściwości drażniących i naruszających biocenozę jamy ustnej. Nie bez znaczenia są także składniki preparatu. Muszą mieć one odpowiednią konsystencję oraz łatwość przylegania do zmienionej chorobowo tkanki. Do składników zdolnych do tworzenia stabilnej warstwy na błonie śluzowej jamy ustnej należą poliwinylopriolidyn (PVP) oraz kwas hialuronowy. Dzięki silnym właściwościom adhezyjnym preparat leczniczy zawierający je w składzie może długo utrzymywać się na śluzówce błony jamy ustnej.
Warto dopasować formę preparatu rodzaju i umiejscowienia zmiany w jamie ustnej.
Za najbardziej praktyczną formą preparatu przeznaczonego do leczenia uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej uważa się zwykle żel, może być to jednak również spray, wygodny szczególnie w trudniej dostępnych miejscach jamy ustnej. Ponadto, umożliwi on aplikację bez zbędnego narażania pacjenta na wywołanie odruchu wymiotnego. Gdy zmiany są rozsiane warto z kolei wybrać formę płynu, która najłatwiej pokryje zmienione chorobowo miejsca w jamie ustnej. Wygodne szczególnie dla osób starszych są płyny do płukania jamy ustnej nie wymagające rozcieńczania.

Na uwagę zasługuje gama wyrobów medycznych Anaftin^® dostępnych w postaci żelu, sprayu lub płynu do płukania jamy ustnej. Zawierają one m.in. poliwinylopirolidon i kwas hialuronowy, które szybko tworzą ochronną warstwę pokrywającą jamę ustną, stanowiącą barierę mechaniczną dla uszkodzonych okolic i dzięki temu łagodzą ból wywołany podrażnieniem odsłoniętych zakończeń nerwowych. Zawarte w składzie kwas hialuronowy i aloes zwyczajny wspomagają naturalny proces gojenia uszkodzonych tkanek. Anaftin^®Płyn do płukania jamy ustnej nie wymaga uprzedniego rozcieńczania . Wystarczy uzupełnić nakrętkę właściwą ilością płynu i 3-4 razy dziennie przepłukać nim jamę ustną.

Wyroby medyczne Anaftin^® można stosować u dorosłych i dzieci. W badaniu R. Cimaz 2002 zastosowano preparat w żelu już u dzieci w wieku od 2 m.ż. [3,4].

Opracowała mgr farm. Agnieszka Jeżewska-Żylik