Leki antyhistaminowe a sedacja
Częstość występowania chorób alergicznych w ostatnich latach stale wzrasta. Według szacunków dotyczą one ponad 600 milionów ludzi na świecie, w tym około 25% mieszkańców Europy. Terapia chorób alergicznych, poza unikaniem czynników uczulających, opiera się przede wszystkim na stosowaniu doustnych leków przeciwhistaminowych [1].
Wyróżniamy trzy generacje leków przeciwalergicznych. Leki pierwszej generacji charakteryzują się zbliżoną siłą działania blokującego receptor H1, nie są jednak selektywne, dlatego oddziałują hamująco również na receptory cholinergiczne, serotoninergiczne, dopaminergiczne i adrenergiczne. Z uwagi na fakt, iż przekraczają barierę krew-mózg, ich przyjmowanie wiąże się ze wzmożoną sennością. Dodatkowo, wywołują suchość w jamie ustnej, mogą być przyczyną zaburzeń widzenia (przeciwwskazane w jaskrze) i trudności w oddawaniu moczu (przeciwwskazane w przeroście gruczołu krokowego). Ponadto, leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji wykazują interakcje z lekami działającymi depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy, szczególnie anksjolitykami (benzodiazepinami), lekami nasennymi i alkoholem [2,3].
Opisane wyżej mechanizmy działania przeciwhistaminowego leków I generacji są najczęstszą przyczyną działań niepożądanych związanych z ich stosowaniem. Dotyczy to szczególnie hamującego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy, który skutkuje wzmożoną sennością, otępieniem i zaburzeniami koordynacji ruchowej. Nasilenie tych objawów wykazuje dużą zmienność osobniczą (od 20 do 60%), może jednak utrudniać aktywność życiową silniej aniżeli same objawy alergii. Problemy te przełożyły się na dalsze poszukiwania skuteczniejszych sposobów zwalczania objawów alergii. Leki przeciwhistaminowe drugiej generacji – w odróżnieniu od generacji I- wyróżniają się selektywnością działania terapeutycznego, dzięki której blokują wyłącznie receptory H1 oraz nie przenikają bariery krew-mózg. Dzięki temu pozbawione są szeregu działań niepożądanych leków pierwszej generacji, zwłaszcza senności [2,3].
Skuteczny lek przeciwalergiczny powinien być wybiórczy w stosunku do receptora H1, szybko znosić objawy alergii (katar sienny, świąd, zapalenie spojówek, kaszel, wysypkę), a jednocześnie nie powodować senności, nie upośledzać akomodacji i nie wpływać na układ sercowo-naczyniowy. Im dłuższy będzie jego okres półtrwania, tym lepiej. Poza tym powinien mieć dużą rozpiętość między dawką leczniczą a toksyczną i nie wchodzić w interakcje z lekami, pokarmem czy alkoholem. Antyhistaminiki II generacji łączy szybki początek działania (ok. 30-60 min), stężenie maksymalne osiągane po 1-3 godzinach, wysoki stopień wiązania z białkami osocza, słaba penetracja do OUN, niewielka ilość interakcji, brak działania sedatywnego i neuroleptycznego, a także brak wpływu na układ krążenia [4].
Przykładem leku przeciwhistaminowego II generacji pozbawionego działania sedacyjnego jest feksofenadyna. Nie jest metabolizowana w wątrobie, przez co nie ulega efektowi pierwszego przejścia, a wydalana jest głownie z żółcią [4]. Nie przenika przez barierę krew-mózg, w związku z czym nie powoduje sedacji i nie wpływa na funkcje psychomotoryczne, jej działanie sedacyjne jest bowiem porównywalne z placebo [3,5].
W badaniach oceniających wpływ feksofenadyny na ośrodkowy układ nerwowy wykorzystano subiektywne objawy kliniczne zgłaszane przez chorych oraz metody badawcze. Analiza danych pochodzących z kwestionariuszy oceniających wpływ podawania 120 i 180 mg feksofenadyny lub placebo na samopoczucie oraz codzienną aktywność wykazała istotną statystycznie poprawę funkcjonowania pacjentów jedynie w grupach leczonych feksofenadyną [5].
Porównywano również wpływ feksofenadyny w dawce 120 lub 180 mg i 2 mg klemastyny na zdolność prowadzenia pojazdu. Badanym podano dodatkowo niewielką ilość alkoholu. Feksofenadyna w odróżnieniu od klemastyny nie upośledzała wyników testów w porównaniu z placebo, również w skojarzeniu z alkoholem. Autorzy wyciągnęli więc wniosek, że nie wpływa ona na zdolność prowadzenia pojazdów [5].
Brak wpływu sedatywnego jest zaletą feksofenadyny szczególnie wśród osób, u których sprawność psychomotoryczna wpływa na efektywność pracy. Dotyczy to np. zawodowych kierowców czy osób obsługujących urządzenia mechaniczne. Z tego powodu Brytyjska Agencja Badania Działań Niepożądanych (UK Defence Evaluation and Research Centre – DERA) w leczeniu alergii u osób, których aktywność zawodowa wymaga koncentracji i pełnej sprawności psychomotorycznej, zaleca właśnie feksofenadynę [5,6]. Jej stosowanie dopuszcza również Agencja Ministerstwa Transportu Stanów Zjednoczonych (FAA – Federal Aviation Administration [7]. Ryzyko sedacji dotyczy także uczących się dzieci czy studentów, a także osób pracujących w rytmie całodobowym, w przypadku których zastosowanie leku przeciwalergicznego w godzinach wieczornych nie jest możliwe [1]. Pamiętajmy, że sedacja to nie tylko nasilona senność, ale także brak koncentracji, opóźniony czas reakcji czy zaburzenia pamięci i uwagi. Tym bardziej spośród leków przeciwalergicznych warto wybrać ten, który nie wywoła sedacji.
Wzmożona senność wymieniana jest najczęściej jako działanie niepożądane krótkotrwale lub doraźnie stosowanych leków przeciwhistaminowych. Pamiętajmy jednak, że ich długotrwałe przyjmowanie nie eliminuje skutków ubocznych leczenia, a jedynie zmienia odczuwanie dolegliwości. Pacjenci nie mają wówczas co prawda poczucia wydłużenia czasu reakcji i nasilenia sedacji, co nie oznacza, że są w pełni sprawni psychofizycznie [1].
Przykładem leku dostępnego bez recepty, w składzie którego znajdziemy feksofenadynę w dawce 120 mg jest Allegra. Może być ona stosowana u osób powyżej 12 roku życia. Zalecana dawka to jedna tabletka na dobę przyjmowana przed posiłkiem. Pora dnia, w której zastosowany zostanie lek nie ma znaczenia, ponieważ nie wykazuje on efektu sedacyjnego a jego działanie utrzymuje się przez 24 godziny. Pamiętajmy, że feksofenadyna jest jedyną substancją leczniczą o działaniu przeciwhistaminowym, która w żadnym stopniu nie wywołuje działania sedacyjnego [8]. Pozostaje również bez wpływu na czynność psychomotoryczną, nie wykazuje bowiem ani efektu sedacyjnego ani efektu antycholinergicznego [9]. Dzięki temu pacjenci stosujący lek Allegra mogą prowadzić pojazdy mechaniczne, wykonywać zadania wymagające koncentracji, uczyć się czy pracować umysłowo.
Opracowała mgr farm. Agnieszka Jeżewska-Żylik
SAPL.FEX.18.04.0741
Piśmiennictwo:
1. Kuna P, Jurkiewicz D, Czarnecka-Operacz M.M, Pawliczak R, Woroń J, Moniuszko M, Emeryk A, Miejsce i kryteria wyboru leków przeciwhistaminowych w leczeniu alergii. Stanowisko ekspertów, Adv Dermatol Allergol 2016; XXXIII (6): 397–410
2. Tarchalska-Kryńska B., Leki przeciwhistaminowe H1 stosowane w terapii chorób alergicznych, Borgis – Nowa Medycyna 1/1999, s. 14-18 http://www.czytelniamedyczna.pl/1153,leki-przeciwhistaminowe-h1-stosowan…
3. Narbutt J., leki przeciwhistaminowe II generacji w praktyce codziennej, Pediatr Med Rodz 2012, 8 (4), p. 351-359
4. Rygalski M, Zawisza E, Cechy idealnego leku przeciwhistaminowego, Atrybuty nowoczesnego leku Przeciwhistaminowego, Lek w Polsce VOL 25 NR 03’15 (286)
5. Niżankowska-Mogilnicka E, Świerczyńska M., Feksofenadyna – bezpieczny i skuteczny lek przeciwhistaminowy, Terapia” nr 3 (135) 2003 strona 52-56
https://esculap.com/publication/126070/feksofenadyna-bezpieczny-i-skutec…
6. Jutel M., Działanie sedacyjne leków przeciwhistaminowych. Alergia, 2007, 1: 9-11
7.https://www.faa.gov/about/office_org/headquarters_offices/avs/offices/aam/ame/guide/app_process/exam_tech/item35/amd/allergies/
8. Meltzer EO, et al. Evaluation of the optimal oral antihistamine for patients with allergic rhinitis. Mayo Clin Proc. 2005 Sep; 80(9): 1170-6. 2
9. Woroń J, Porębski G, Dymura K, Leki przeciwhistaminowe a prowadzenie pojazdów. „TERAPIA” nr 5 (257), MAJ 2011, s. 7-10, Zawisza E. i inni. Alergia 2009; 3: 25-27. https://www.esculap.com/publication/129257/leki-przeciwhistaminowe-a-pro…
Allegra, 120 mg, tabletki powlekane. Każda tabletka zawiera 120 mg feksofenadyny chlorowodorku (Fexofenadini hydrochloridum), co odpowiada 112 mg feksofenadyny. Wskazania do stosowania: Leczenie objawowe sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie Dorośli i dzieci w wieku 12 lat i starsze: Zalecana dawka feksofenadyny chlorowodorku dla dorosłych i dzieci w wieku 12 lat i starszych wynosi 120 mg raz na dobę, przed posiłkiem. Feksofenadyna jest farmakologicznie czynnym metabolitem terfenadyny. Dzieci w wieku poniżej 12 lat: Nie badano skuteczności i bezpieczeństwa stosowania feksofenadyny chlorowodorku w dawce 120 mg u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Grupy zwiększonego ryzyka: Badania przeprowadzone w grupach zwiększonego ryzyka (osoby w podeszłym wieku, osoby z zaburzeniem czynności nerek lub wątroby) wykazały, że nie jest konieczne dostosowanie dawkowania feksofenadyny chlorowodorku w tych grupach pacjentów. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Tak jak w przypadku większości nowych leków, dane dotyczące stosowania u pacjentów w podeszłym wieku oraz u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby są ograniczone. W tych grupach pacjentów feksofenadyny chlorowodorek należy stosować ze szczególną ostrożnością. Pacjentów z chorobą układu krążenia występującą obecnie lub w wywiadzie należy ostrzec, że stosowanie leków przeciwhistaminowych może wiązać się z wystąpieniem takich działań niepożądanych, jak: tachykardia i kołatanie serca. Działania niepożądane: Działania niepożądane są wymienione poniżej według klasyfikacji układów i narządów oraz częstości występowania. Częstość występowania jest określona jako bardzo często (> 1/10), często (> 1/100 do < 1/10), niezbyt często (> 1/1000 do < 1/100), rzadko (> 1/10 000 do < 1/1000) lub bardzo rzadko (< 1/10 000), nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych. W badaniach klinicznych u dorosłych zgłaszane były następujące działania niepożądane z częstością występowania podobną do obserwowanej w grupie otrzymującej placebo: Zaburzenia układu nerwowego często (≥1/100 do <1/10): bóle głowy, senność, zawroty głowy; Zaburzenia żołądka i jelit: często (≥1/100 do <1/10): nudności; Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: niezbyt często (≥1/1 000 do <1/100): zmęczenie. U dorosłych zgłaszane były następujące działania niepożądane zebrane z obserwacji w okresie po wprowadzeniu produktu do obrotu. Częstość ich występowania jest nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych): Zaburzenia układu immunologicznego: reakcje nadwrażliwości z objawami, takimi jak: obrzęk naczynioruchowy, uczucie ucisku w klatce piersiowej, duszność, nagłe zaczerwienienie skóry i uogólnione objawy anafilaksji; Zaburzenia psychiczne: bezsenność, nerwowość, zaburzenia snu lub koszmary senne/wyraziste sny; Zaburzenia serca: tachykardia, kołatanie serca; Zaburzenia żołądka i jelit: biegunka; Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: wysypka, pokrzywka, świąd. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Al. Jerozolimskie 181C, 02 – 222 Warszawa Tel.: + 48 22 49 21 301, Faks: + 48 22 49 21 309, E-mail: ndl@urpl.gov.pl Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu lub przedstawicielowi podmiotu odpowiedzialnego w Polsce. Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn: Biorąc pod uwagę profil farmakodynamiczny i zgłaszane działania niepożądane jest mało prawdopodobne, aby feksofenadyny chlorowodorek wpływał na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. W obiektywnych testach wykazano, że Allegra nie wywiera znaczącego wpływu na czynność ośrodkowego układu nerwowego. Oznacza to, że pacjenci mogą prowadzić pojazdy mechaniczne i wykonywać zadania wymagające koncentracji. Jednakże w celu identyfikacji wrażliwych osób, u których występuje nietypowa reakcja na leki, zaleca się sprawdzenie indywidualnej reakcji na produkt, zanim pacjent będzie prowadził pojazd lub wykonywał skomplikowane zadania.
OTC – produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza. Przed zastosowaniem należy zapoznać się z pełną informacją o leku. Podmiot odpowiedzialny: Sanofi-Aventis Deutschland GmbH, Brüningstrasse 50, D- 65926 Frankfurt nad Menem, Niemcy. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Prezesa URPLWMiPB nr: 4195. Informacji w Polsce udziela: Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17, 00-203, Warszawa, tel. +22 280 00 00.
{ChPL 08/2016}