Zgodnie z międzynarodową definicją, odleżyna jest miejscowym uszkodzeniem skóry i/lub głębszej tkanki (nawet mięśni i kości) ze zmianami martwiczymi. W początkowym stadium może to być jedynie zaczerwienienie, które bardzo szybko przekształca się w bolesną i trudno gojącą się ranę, ze stanem zapalnym i ropnym wysiękiem [2]. Ze względu na to, iż odleżyny powstają w miejscu, w którym utrzymuje się stały nacisk na skórę, to można wyróżnić określone obszary, które charakteryzują się największym ryzykiem ich pojawienia się. Należą do nich kość krzyżowa i ogonowa, pięty i boczne brzegi stóp, łokcie, łopatki, żebra, tył głowy, okolice krocza i kręgosłup [3].

Czynniki ryzyka

Stwierdzenie obecności czynników ryzyka pomaga podjąć decyzję o odpowiedniej profilaktyce, zapobiegającej rozwojowi zmian. Wyróżniamy dwie ich podstawowe grupy [1,3]:

Stopień zaawansowania zmian

Nasilenie zmian klasyfikuje się w oparciu o międzynarodową skalę Torrance’a, według której wyróżnia się V stopni choroby [3,4]:

Stopień I
zaczerwienienie, które blednie po uciśnięciu palcem (mikrokrążenie nie jest uszkodzone).

Stopień II
zaczerwienie nieblednące pod wpływem ucisku, pojawia się uszkodzenie mikrokrążenia, może dodatkowo dojść do uszkodzenia naskórka oraz rozwoju pęcherzy i bólu.

Stopień III
uszkodzeniu ulegają wszystkie warstwy skóry aż do tkanki podskórnej. Rana otoczona jest rumieniem i obrzękiem, jej dno wypełnia żółta tkanka martwicza.

Stopień IV
uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną, dno rany może pokrywać martwica

Stopień V
martwica dotyczy głębszych warstw – powięzi i mięśni, a nawet kości i stawów. Rana wypełniona jest rozpadającą się tkanką.

Profilaktyka i prawidłowa pielęgnacja

Obserwacje wykazują, że prawidłowe postępowanie profilaktyczne pozwala na uniknięcie pojawienia się odleżyn aż u 80% pacjentów z grupy ryzyka [2]. Do podstawowych zasad profilaktyki zaliczamy [2,3]:

• stałą kontrolę i odpowiednią pielęgnację skóry – stosowanie kosmetyków natłuszczających, higiena miejsc narażonych na kontakt z moczem i kałem, delikatne osuszanie, oklepywanie celem poprawy ukrwienia (hartowanie skóry)
• częste zmiany pozycji (co dwie godziny) oraz fizjoterapię
• zmniejszenie nacisku na obszary narażone (specjalne zaopatrzenie ortopedyczne np. materace przeciwodleżynowe, pościel idealnie zaścielona – bez żadnych załamań)
• prawidłowe odżywienie oraz nawodnienie – odpowiednia podaż kalorii, kwasów omega, witaminy B12, żelaza, cynku, witamin A i C oraz duże ilości białka zwierzęcego

Kluczowa jest pielęgnacja skóry. U pacjentów z grupy ryzyka należy używać mydeł o kwaśnym pH oraz wody w temperaturze skóry. Po myciu ciało należy lekko osuszyć, ale nie pocierać. Nadmiernie przesuszoną skórę należy intensywnie nawilżać odpowiednimi kosmetykami, używać bawełnianej bielizny, regularnie wymieniać pampersy (jeśli takowe są w użyciu) [1]. Warto również wybierać produkty do pielęgnacji stworzone z myślą o redukowaniu ryzyka rozwoju odleżyn. Preparatem takim jest PC30 V, który dzięki zawartości 1,3-butandiolu wzmacnia skórę, zwiększając jej odporność na uszkodzenia. W swoim składzie zawiera również wyciąg z kwiatu rumianku, który odpowiada za działanie przeciwzapalne i antyseptycznie, alantoinę przyspieszającą procesy regeneracji i pobudzającą ziarninowanie, a także dekspantenol, który znosi uczucie napięcia skóry, wygładza i nawilża naskórek. Dodatkowo preparat ten zawiera wyciąg z nasion kasztanowca, który działa przeciwobrzękowo, ale przede wszystkim wzmacniająco na naczynia krwionośne, a więc przyczynowo w odniesieniu do patofizjologii rozwoju odleżyn. PC30 V charakteryzuje się lekką, nietłustą konsystencją, jest przezroczysty, a więc pozwala na kontrolę miejsca zagrożonego odleżynami, pozostawia przyjemny zapach, szybko się wchłania nie zatykając porów.

Proces leczenia odleżyn

Proces i sposoby leczenia odleżyny zależą od wielu czynników. Podstawową zasadą jest ocena zaawansowania zmian oraz stanu pacjenta [5]. Zwykle wprowadza się postępowanie wielokierunkowe, które obejmuje między innymi odpowiednią dietę, rehabilitację, fizykoterapię, ewentualną antybiotykoterapię oraz leczenie miejscowe rany (przy pomocy specjalistycznych opatrunków), a także, jeśli to niezbędne, leczenie przeciwbólowe.

Dokładne postępowanie od strony technicznej określają wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran z 2015 roku. Zaleca się następującą kolejność [1]:

1. mycie skóry
2. przemycie rany (lawaseptyka – NaCl)
3. oczyszczanie (ewentualne opracowanie chirurgiczne martwicy)
4. ponowne przemycie rany (lawaseptyka – NaCl)
5. odkażenie rany (antyseptyka – oktenidyna)
6. stosowanie opatrunku na ranę i ewentualnie opatrunku wtórnego

Opatrunki specjalistyczne

Najważniejszym elementem leczenia miejscowego jest zastosowanie opatrunku specjalistycznego. Powinien on spełniać podstawowe cechy [6]:

• utrzymywać wilgotne środowisko w łożysku rany
• regulować nadmiar wydzieliny dzięki odpowiednio dobranej chłonności
• nie przylegać do powierzchni rany
• chronić ranę przed dostaniem się drobnoustrojów
• być nietoksyczny i hipoalergiczny
• utrzymywać prawidłową temperaturę

Wyboru odpowiedniego rodzaju opatrunku, spośród wielu dostępnych na rynku, można dokonać na podstawie wielkości i głębokości rany, obecności wysięku, martwicy czy też zakażenia (Tab. 1).

Tab. 1 Klasyfikacja opatrunków z zależności od wskazań do zastosowania [7,8]

Opracowała mgr. farm Iwona Napierała