Jama ustna jest miejscem bytowania wielu mikroorganizmów. W 1 ml śliny dorosłego człowieka znajduje się nawet do 400 mln tych drobnoustrojów reprezentujących 700 różnych gatunków [1].
Osobniczy skład mikroflory jamy ustnej kształtuje się od dzieciństwa i zmienia się w przeciągu całego życia w zależności od czynników zewnętrznych [1].
Jeśli równowaga w składzie mikroflory ulegnie zachwianiu i dojdzie do nadmiernego namnożenia się jednego z gatunków, może rozwinąć się zakażenie oportunistyczne, a także zwiększa się wówczas ryzyko wniknięcia drobnoustrojów chorobotwórczych ze środowiska zewnętrznego [2].

Drożdżaki

Do mikroorganizmów zasiedlających jamę ustną należą grzyby. Drożdżaki z rodzaju Candida sp. pojawiają się na powierzchni błony śluzowej już podczas porodu. Znanych jest obecnie 27 różnych gatunków tego grzyba, które mogą być wyizolowane z powierzchni błony śluzowej jamy ustnej człowieka, z czego około 14 gatunków ma właściwości chorobotwórcze. Do najczęściej występujących patogenów należą Candida albicans, C. glabrata, C. tropicalis, C. krusei, C. parapsilosis [1,2].
Drożdżaki pojawiają się we wszystkich zakamarkach jamy ustnej, ale najwięcej jest ich na grzbiecie języka. W warunkach fizjologicznych nie stanowią zagrożenia dla gospodarza, jednak w przypadku zachwiania równowagi w składzie mikroflory może dojść do rozwoju grzybicy (kandydozy).
Zakażenie grzybem Candida jest łatwe dzięki jego właściwościom adhezyjnym, czyli umiejętności łatwego przylegania do tkanek, a także dzięki zdolności wytwarzania toksyn, oraz zmienności antygenowej i morfologicznej, co pozwala na łatwiejsze przetrwanie w zmiennych warunkach otoczenia [3].

Czynniki ryzyka rozwoju infekcji

Namnożenie grzyba Candida związane z zaburzeniami równowagi flory jamy ustnej może wynikać z zaburzeń hormonalnych, cukrzycy, niedoborów żelaza i kwasu foliowego, zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego, redukcji w przepływie śliny, a także stosowania diety wysoko węglowodanowej. Bardzo częstym czynnikiem ryzyka jest również przewlekłe stosowanie niektórych leków [3], a także nieodpowiednia higiena jamy ustnej, szczególnie w przypadku małych dzieci (smoczki) oraz osób w wieku podeszłym (protezy zębowe) oraz palenie papierosów. [4].
Do leków sprzyjających rozwojowi kandydozy jamy ustnej należą przewlekłe stosowane glikokortykosteroidy, szczególnie w formie wziewnej i bez zachowania odpowiednich warunków profilaktyki (płukanie jamy ustnej po każdej aplikacji), a także długotrwała antybiotykoterapia, leki stosowane w leczeniu nowotworów oraz immunosupresyjne [4].

Objawy kandydozy

Do objawów kandydozy należą: białawy nalot lub niebolesne nadżerki na błonie śluzowej w obrębie policzków, podniebienia, grzbietu języka, kącików, ust, gardła i dziąseł, a także zaburzenia smaku, uczucie suchości w jamie ustnej, którym może towarzyszyć nieprzyjemny zapach.
Kandydoza może przyjąć formę rumieniową (atroficzną), w której dochodzi do zanikania prawidłowej błony śluzowej i objawia się w postaci czerwonych plam, z możliwymi pęknięciami i nadżerkami. Często jest efektem antybiotykoterapii [3,4].
Inna postać grzybicy to grzybica rzekomobłoniasta. W jej przebiegu, na błonie śluzowej pojawiają się tak zwane pleśniawki [3,4]. Mają one postać drobnych, białych czy żółtawych wykwitów, a zlokalizowanych najczęściej na wewnętrznej stronie policzków, języku i dziąsłach. W miejscu oddzielenia nalotów od podłoża błona śluzowa jest żywoczerwona i może krwawić [4].

Leczenie i postępowanie profilaktyczne

Pojawienie się grzybicy jamy ustnej bardzo często jest efektem innej choroby ogólnoustrojowej, dlatego podstawą leczenia jest rozpoznanie przyczyny i wdrożenie leczenia choroby podstawowej, jeśli jest podłożem zakażania, oraz objawów grzybicy. Następnie należy zwrócić uwagę na prawidłową higienę, eliminację czynników drażniących, suplementację witamin z grupy B, witaminy C, żelaza oraz kwasu foliowego, wdrożenie diety ubogiej w węglowodany, a bogatej w owoce, warzywa, jogurty i mleko [3].

W przypadku potwierdzenia diagnozy lekarz zaleci leki przeciwgrzybicze, które są najczęściej stosowane przez 7-14 dni. Stosuje się leki ogólne i miejscowe, te ostanie w postaci kremów, maści, żelów, płynów, a nawet gumy do żucia. Leki miejscowe powinny być stosowane kilka razy dziennie po posiłkach [5].
Leczenie farmakologiczne może być zaordynowane jedynie przez lekarza, na podstawie przeprowadzenia dokładnego wywiadu, badania przedmiotowego i ewentualnych badań mikologicznych.

W grupie produktów leczniczych stosowanych bez przepisu lekarza w zakażeniach grzybiczych po leczeniu antybiotykami znajduje się Chlorchinaldin, lek o wieloletniej tradycji, zawierający w swoim składzie substancję czynną chlorchinaldol – pochodną chinoliny o działaniu antyseptycznym – przeciwbakteryjnym, przeciwpierwotniakowym i przeciwgrzybiczym. Przypuszczalny mechanizm działania substancji polega na chelatowaniu jonów metali, przede wszystkim jonów żelaza na powierzchni organizmów chorobotwórczych, a tym samym ich zniszczenia.

W przypadku stwierdzenia kandydozy jamy ustnej i gardła zaleca się ssanie 1 tabletki Chlorchinaldinu co 1-2 godziny, nie przekraczając dawki całkowitej 10 tabletek dziennie. Tabletek nie należy rozgryzać ani stosować w czasie posiłków [6].

Opracowała mgr farm. Iwona Napierała