DROBNOUSTROJE JAMY USTNEJ I GARDŁA CZ.2 – GRZYBY I PIERWOTNIAKI

Zakażenia oraz związane z nimi stany zapalne jamy ustnej i gardła wywoływane są najczęściej przez bakterie lub wirusy, ale przyczyną infekcji w tym regionie mogą być również grzyby lub pierwotniaki. Mając wiedzę na temat możliwych przyczyn i objawów tych chorób możemy zastosować odpowiedni sposób leczenia.

JAMA USTNA – PRAWDZIWA „MIESZANKA KULTUROWA”

Błona śluzowa jamy ustnej i gardła pokryta jest tzw. biofilmem, w skład którego wchodzi nawet do 700 gatunków mikroorganizmów [1]. Pierwotnie jałowa okolica jamy ustnej i gardła kolonizowana jest pierwszy raz przez mikroorganizmy podczas porodu, a następnie w wieku noworodkowym i dziecięcym kształtuje się w niej stopniowo stan równowagi biologicznej między gospodarzem a drobnoustrojami [1].

Największą grupę drobnoustrojów zamieszkujących jamę ustną i gardło stanowią bakterie. Najpierw jamę ustną zasiedlają bakterie tlenowe, m.in. z rodzaju Staphylococcus, Streptococcus i Haemophilus. Z upływem czasu organizm człowieka ma kontakt z coraz większą ilością mikroorganizmamów, a to powoduje zmiany mikroflory jamy ustnej, i przewagę bakterii beztlenowych z rodzaju Veillonella sp. i Prevotella melaninogenica [1,2].

W skład flory fizjologicznej jamy ustnej i gardła wchodzą także grzyby. Mimo, że są mniej liczne niż bakterie, to również mogą wywoływać stany chorobowe o dokuczliwych objawach, które wymagają ukierunkowanego leczenia. Największą grupę wśród grzybów stanowią grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida, a zwłaszcza Candida albicans, Candida glabrata, Candida tropicalis, Candida krusei [1,3,4]. Bytują na stałe w jamie ustnej i dopiero w sprzyjających warunkach mogą prowadzić do choroby. Najczęściej zasiedlają okolice grzbietu języka oraz błony śluzowej policzków i podniebienia [3].

Flora fizjologiczna jamy ustnej i gardła pełni przede wszystkim funkcję ochrony organizmu przed infekcjami drobnoustrojami chorobotwórczymi dzięki poniższym mechanizmom:

 Zasada współzawodnictwa – bakterie fizjologiczne konkurują z patogenami o miejsce wiązania do receptora na komórkach błony śluzowej – brak naturalnej mikroflory toruje drogę dla czynników chorobotwórczych
 Wytwarzanie substancji o charakterze p/bakteryjnym w stosunku do bakterii chorobotwórczych
 Konkurowanie o składniki odżywcze w obrębie błony śluzowej z mikroorganizmami patogennymi [5,6].

Powyższe działania, wraz z mechanizmami obronnymi organizmu obejmującymi wydzielanie śliny, utrzymywanie odpowiedniego pH czy też złuszczanie się nabłonka stanowią istotne elementy obrony organizmu przed infekcjami i zmianami chorobowymi.

ZAKAŻENIA OPORTUNISTYCZNE

W sprzyjających warunkach mikroorganizmy naturalnie zasiedlające błony śluzowe mogą wywoływać zakażenia w obrębie jamy ustnej lub gardła, nawet jeśli wcześniej brak było jakichkolwiek objawów chorobowych. Stan taki nazywa się zakażeniem oportunistycznym i najczęściej jest skutkiem obniżenia odporności i zaburzeń w składzie biofilmu jamy ustnej i gardła [1,7]. Bezpośrednią przyczyną może być m.in. antybiotykoterapia, która wyjaławia organizm, co sprzyja występowaniu zakażeń grzybiczych w obrębie jamy ustnej [8].

Inne czynniki sprzyjające zakażeniom oportunistycznym to: podeszły wiek (obniżenie odporności, wielochorobowość), podrażnienia i stany zapalne jamy ustnej (w wyniku stosowania aparatów nazębnych lub protez) oraz niektóre choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, niedoczynność tarczycy) [6].

Do czynników ryzyka zakażeń grzybami z rodzaju Candida sp. należą:

 Antybiotykoterapia – zmniejszenie liczby bakterii powoduje zwiększenie kolonizacji grzybami z rodzaju Candida, co zwiększa ryzyko inwazji tkankowej i rozwoju infekcji miejscowej
 Uszkodzenia nabłonka jamy ustnej – n.p. w wyniku źle dopasowanych protez zębowych
 Niedobór żelaza i kwasu foliowego
 Obniżony poziom odporności immunologicznej
 Niedożywienie organizmu
 Choroby metaboliczne (np. cukrzyca) [3,6].

Zakażeń grzybami z rodzaju Candida sp. nie należy lekceważyć – bo nawet z najłagodniejszej postaci zakażenia miejscowego (zwanej potocznie pleśniawką), przy braku leczenia i sprzyjających warunkach może dojść do rozwoju kandydozy uogólnionej, czyli rozprzestrzenienia infekcji na inne organy i narządy [2]. Pleśniawki – kandydoza rzekomobłoniasta – to zmiany zapalne w obrębie jamy ustnej występujące w postaci białego nalotu, po którego zdjęciu z powierzchni błony śluzowej ujawnia się czerwone, krwawiące podłoże. Zmiany są otoczone zdrową błoną śluzową. [9]. Kandydoza zanikowa występuje w postaci ostro odgraniczonej, bolesnej zmiany o czerwonym zabarwieniu, często pojawia się w związku z przyjmowaniem antybiotyków [9]. Kandydozie jamy ustnej może towarzyszyć uczucie dyskomfortu i bólu przy przełykaniu i przyjmowaniu pokarmów [10].

Drożdżaki z rodzaju Candida sp. stanowią najbardziej rozpowszechnioną grupę wśród grzybów zasiedlających i wywołujących zakażenia oportunistyczne w obrębie jamy ustnej i gardła. Zdolność do łatwej i szybkiej kolonizacji zawdzięczają m.in.: umiejętności adhezji do komórek nabłonka, zmienności swojej budowy oraz zdolności do wytwarzania proteaz i fosfolipaz – które usprawniają zjawisko rozpowszechniania grzyba w obrębie gardła [11].

ZAKAŻENIA PIERWOTNIAKOWE

Stanowią one nieduży odsetek infekcji jamy ustnej. Podeszły wiek (i związane z nim zmiany w uzębieniu) oraz niewłaściwa higiena jamy ustnej sprzyjają zwiększeniu kolonizacji pierwotniaków[12].

DOUSTNE ANTYSEPTYKI BŁONY ŚLUZOWEJ

W przypadku zakażeń grzybami bądź pierwotniakami najskuteczniejsze są doustne antyseptyki o szerokim spektrum działania, również p/grzybiczym i p/pierwotniakowym.

Na uwagę zasługuje chlorochinaldol, substancja o działaniu p/grzybiczym, p/pierwotniakowym oraz p/bakteryjnym. Pochodna 8-hydroksychinoliny jest substancją czynną leku Chlorchinaldin i wskazana jest do stosowania w leczeniu zakażeń grzybiczych jamy ustnej i gardła, w tym pleśniawek oraz zakażeń bakteryjnych jamy ustnej i dziąseł [13].

Opracował mgr farm. Mateusz Jabłoński

Literatura:
1. Mikroflora jamy ustnej, Paśnik, Brukwicka, Błaszczak, Kopański, Rowiński, Strychar, Journal of Clinical Healthcare 1/2017
2. Aktualne zalecenia w pielęgnacji jam ustnej u pacjentów zaintubowanych i wentylowanych mechanicznie – przegląd piśmiennictwa, Wioletta Mędrzycka-Dąbrowska, Sebastian Dąbrowski, Andrzej Basiński, Anestezjologia i Ratownictwo 2012, 6: 221-230
3. Składniki mikrobiomu jamy ustnej jako czynniki ryzyka zakażeń lokalnych i uogólnionych u pacjentów bez oraz z wadami wrodzonymi narządu żucia, Perkowski, Zawadzki, Starościak, Dybicz, Padzik, Marczyńska-Stolarek, Chomicz, Post. Mikrobiol. 2016,55,1,57-67
4. Wpływ higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych na zdrowie ogólne, Dorota Przybyłowska, Elżbieta Mierzwińska-Natalska, Nowa Stomatologia 2/2013
5. Mikroflora fizjologiczna człowieka, Danuta Dzierżanowska, Opieka Paliatywna nad dziećmi, Tom XVII/2009
6. Kandydoza jamy ustnej, Beata Petkowicz, Marta Skiba-Tatarska, Joanna Wysokińska-Miszczuk, Gerontologia Polska, tom 14, nr 4, 160-164
7. Wybrane zagadnienia z farmakoterapii chorób błony śluzowej jamy ustnej, Kozłowski, Konopka, Dent. Med. Probl. 2004,41,1,119-123
8. Wybrane aspekty farmakoterapii kandydoz, Irena Paczkowska, Agnieszka Wójtowicz, Anna Malm, Farmacja Polska, Tom 66, Nr 8, 2010
9. Grzybicze zapalenie jamy ustnej, https://www.mp.pl/otolaryngologia/jama-ustna/107527,grzybicze-zapalenie-…
10. Konspekt „Grzyby jamy ustnej”, Anna Kurnatowska, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
11. Kandydoza przewodu pokarmowego – fakty i mity, Paweł Rogalski, Gastroenterologia Kliniczna, 2010, tom 2, nr 3, 87-97
12. Pasożyty jamy ustnej, Derda, Hadaś, Skrzypczak, PROBL Hig Epidemiol 2015,96(2): 340-343
13. Charakterystyka Produktu Leczniczego Chlorchinaldin.


Chlorchinaldin VP Skład: 1 tabletka do ssania zawiera substancję czynną: chlorochinaldol (Chlorquinaldolum) – 2mg; substancje pomocnicze: sacharoza – 364mg, kwas cytrynowy jednowodny, karmeloza sodowa, talk, stearynian magnezu. Działanie: Chlorchinaldin to lek przeznaczony do stosowania na ból gardła oraz w zakażeniach bakteryjnych i grzybiczych jamy ustnej i dziąseł. W leku substancją czynną jest chlorochinaldol, który jest związkiem wykazującym działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwpierwotniakowe. Produkt jest skuteczny w przypadku szczepów bakterii chorobotwórczych: Corynebacterium diphteriae, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Proteus vulgaris, Salmonella, Shigella, Escherichia coli, jak również pierwotniaków: Entamoeba histolytica, Lamblia intestinalis, Trichomonas vaginalis i niektórych grzybów. Zastosowanie: Chlorchinaldin to lek wskazany do stosowania miejscowego w zakażeniach bakteryjnych jamy ustnej i dziąseł, pleśniawkach, zakażeniach grzybiczych jamy ustnej i gardła po antybiotykoterapii. Przeciwwskazania: Nie stosować w przypadku nadwrażliwości na substancję czynną oraz na którakolwiek substancję zawartą w leku. Działania niepożądane: Podczas stosowania mogą wystąpić niepożądane skutki uboczne: podrażnienie błony śluzowej świąd, objawy alergiczne, wysypka, pokrzywka. Dawkowanie: Ssać jedną tabletkę co 1-2 godziny.W ciągu doby nie przekraczać dawki – 10 tabletek.