Czynniki zagrażające wątrobie w XXI wieku

Wyjątkowy narząd

Wątroba stanowi wyjątkową część organizmu ludzkiego. Jest nie tylko największym narządem (jej masa to od 3 do 5% masy ciała człowieka) [1], ale również pełni niezliczoną ilość funkcji. Pomimo, że anatomicznie należy do przewodu pokarmowego, to tak naprawdę jest powiązana praktycznie ze wszystkimi układami i systemami ludzkiego organizmu [2].

Wątroba pełni przede wszystkim role związane z [2]:
– gospodarką węglowodanami
– gospodarką tłuszczową
– gospodarką białkową
– funkcją zapasową
– funkcją odtruwającą
– wytwarzaniem żółci
– funkcjami immunologicznymi

Ze względu na swoje wszechstronne działanie, a przede wszystkim rolę detoksykacyjną, wątroba jest również narażona na wiele chorób. Są one poważnym zagrożeniem nie tylko dla zdrowia, ale nawet życia człowieka i stanowią istotny odsetek wszystkich chorób w populacji.
Według niektórych danych schorzenia wątroby są piątą przyczyną zgonów, a drugą wśród chorób układu pokarmowego [3].
Ale co najważniejsze i najgroźniejsze, choroby wątroby bardzo długo mogą nie dawać jawnych objawów lub objawy te są niespecyficzne. Dlatego często schorzenia tego narządu rozpoznawane są w znacznym stopniu zaawansowania [1].

Do najważniejszych chorób, które należy w tym miejscu wymienić należą:
– alkoholowa i niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby
– marskość wątroby
– wirusowe zapalenie typu B i C
– rak wątroby [3].

Zagrożenia dla wątroby – teoria

W wielu przypadkach za rozwój chorób wątroby odpowiadają czynniki zewnętrzne związane ze stylem życia czy dietą pacjenta, czyli takie, na które może mieć on bezpośredni wpływ.
Do najczęściej wymienianych należą:
– nadmierne spożycie alkoholu,
– określone zachowania mogące prowadzić do przeniesienia wirusa typu B lub C, jak na przykład wykonywanie tatuażu, piercingu, zabiegi kosmetyczne, dializoterapia, czy też ryzykowne kontakty seksualne,
– nadwaga oraz otyłość,
– leki
– spożywanie niezdrowego tłustego i przetworzonego jedzenia,
– zaburzenia metaboliczne – np. cukrzyca, czy wysoki poziom cholesterolu,
– narażenie na toksyczne substancje,
– siedzący tryb życia i ograniczona ilość aktywności fizycznej [3,4,5].

Zagrożenia dla wątroby w XXI wieku – realia

Znajomość czynników mogących zagrażać zdrowiu naszej wątroby jest niezwykle ważna, ponieważ pozwala na wprowadzenie odpowiedniej profilaktyki i przyczynia się do ograniczenia ryzyka rozwoju określonych chorób.

Niestety badania pokazują, że rzeczywistość jest zupełnie inna.
W marcu 2017 roku na zlecenie firmy Sanofi-Aventis na początku kampanii społeczno-edukacyjnej „Szczęśliwa wątroba, szczęśliwy Ty” GfK Polonia przeprowadziło badanie w ramach Ogólnopolskiego Testu Wątroby http://szczesliwawatroba.pl/zrob-test-online.html.

Wykazało ono, że:
– Polacy potrafią rozpoznać umiejscowienie i jedynie podstawowe funkcje wątroby,
– większość z nich za główny czynnik wpływający na dobrą kondycję tego narządu uważa nadmierne spożycie alkoholu, a także niezdrową dietę i otyłość,
– niewielu z nas zdaje sobie sprawę, jak ważny może być np. brak higieny rąk, zabiegi kosmetyczne czy też ryzykowne zachowania seksualne,
– wielu ankietowanych nie wie, jakie symptomy mogą świadczyć o zaburzeniach w obrębie wątroby – wymienione zostały przede wszystkim niestrawność i ból brzucha zapomniano jednak o osłabieniu, apatii, nudnościach, nie wspominając już o dość specyficznym świądzie skóry.
– mimo, że ponad 50% uczestników badania podkreślała, iż wątroba wymaga odpowiedniej „opieki”, aby była zdrowa, to jedynie 35% z nich dbało o swoją wątrobę na co dzień, 45% tylko wtedy, kiedy występują jakieś niepokojące objawy mogące świadczyć o jej gorszej kondycji. Pozostała grupa w ogóle nie zwraca uwagi na czynniki szkodliwe.
– wśród metod dbania o kondycję wątroby pacjenci najczęściej wymieniają dietę niskotłuszczową, wielu z nich ratuje się również preparatami ziołowymi i lekami [6].

Ubiegłoroczne badanie pokazało nie tylko fakt, iż pacjenci posiadają znikomą wiedzę na temat samej wątroby i sposobów jej ochrony, ale również to, że u wielu z nich pojawiają się istotne czynniki ryzyka mogące prowadzić do rozwoju poważnych schorzeń:
– ponad połowa ankietowanych miała wysokie BMI, a 20% była otyła, większość ankietowanych przytyła również w ciągu ostatnich pięciu lat,
– bardzo wysoki odsetek respondentów (46% mężczyzn i aż 80% kobiet) przekraczał próg spożycia alkoholu uważany za bezpieczny dla wątroby,
– w ankietach pojawiała się również informacja o czynnikach ryzyka jakim jest hipercholesterolemia i spożywanie niezdrowej diety,
– niewielu uczestników badania stosowało się do ogólnoeuropejskich zaleceń, które w ramach dbania o dobrą kondycję wątroby rekomendują podejmowanie aktywności fizycznej przez 150-200 minut tygodniowo w kilku sesjach. Zalecenie to wypełnia 21% wszystkich respondentów (wśród osób z otyłością stosuje się do niego jedynie 15,4%) [3].

Ankieta pokazała, że społeczeństwo posiada jedynie podstawową wiedzę na temat czynników, które mogą zagrażać zdrowiu wątroby, a wielu z nich świadomie nie stosuje się do zaleceń i naraża na czynniki szkodliwe.

Jednak wydaje się, że większość tych zachowań ma charakter odwracalny, a odpowiednia edukacja społeczna może wpłynąć na zmianę sytuacji [3]. Dlatego też postanowiono zaobserwować zmiany w postawie i wiedzy uczestników programu po roku od rozpoczęcia akcji edukacyjnej „Szczęśliwa wątroba, szczęśliwy Ty”.

Kolejną ankietę przeprowadzono w marcu 2018, a jej wyniki porównano z pierwszą falą badania. Okazało się, że w wyniku kampanii:
– nastąpił istotny wzrost świadomości uczestników na temat funkcji wątroby głównie w odniesieniu do produkcji żółci, przekształcaniu węglowodanów i białek w tłuszcze, magazynowania niektórych witamin i składników mineralnych oraz usuwania zbędnych produktów przemiany materii
– wzrosła świadomość szkodliwego wpływu leków, hipercholesterolemii oraz cukrzycy na kondycję wątroby, jednak nadal za główny czynnik uszkadzający uznaje się spożywanie alkoholu
– wzrosła również świadomość faktu, iż choroby wątroby mogą początkowo nie dawać objawów, jednak nadal za niepokojące symptomy uznaje się ból i wzdęcia zapominając o tych najbardziej charakterystycznych i najczęstszych
– podobnie, jak w pierwszej fali badania istnieje przekonanie, że o wątrobę należy specjalnie dbać, jednak większość respondentów albo tego nie robi albo jedynie w przypadku wystąpienia dolegliwości.

W drugiej ankiecie zbadano również wnikliwie wiedzę na temat negatywnego wpływu cukru na organizm. Uczestnicy kojarzyli cukier przede wszystkim z otyłością i próchnicą, jedynie co czwarty Polak miał świadomość szkodliwego wpływu cukru na wątrobę. Jednak pomimo tej wiedzy większość ankietowanych spożywa cukier kilka razy dziennie, a połowa z nich słodzi napoje w ilości 2 do 5 łyżeczek. Większość ankietowanych jako podstawowy napój wskazuje wodę, jednak już na kolejnych miejscach wymieniane są słodzone napoje [7].

Kolejna ankieta pokazała, że akcje edukacyjne są ważnym elementem wpływającym na zmianę postaw i wzrost poziomu wiedzy społeczeństwa na temat czynników ryzyka i profilaktyki wybranych chorób.

Opracowała mgr farm. Iwona Napierała